सामान्यतया हरेक आर्थिक वर्षको बजेट भाषणपछि नेपालमा महङ्गी बढ्ने गरेको छ । त्यसमा पनि कर्मचारीको तलब वृद्धि भएको घोषणासँगै उपभोग्य खाद्य वस्तुको मूल्य आकाशिने गरेको तपाईं हामीले भोग्दै र देख्दै आएको विषय हो । खाद्य वस्तुको मात्र होइन तलब बढेको सुनेपछि घरबेटी पनि कोठा भाडा वृद्धि गर्न तम्सिहाल्छन् । आखिर के छ सरकारी कर्मचारीको तलब वृद्धि र महङ्गीको साइनो ? हामीले विभिन्न विज्ञसँग कुरा गरेर सरकारी तलब वृद्धि र महङ्गीकोको साइनो पत्ता लगाउन खोजेका छौँ ।
लामो समय राष्ट्र बैङ्क अनुसन्धान विभागमा बसेर देशको समष्टिगत आर्थिक अवस्थाको विषयमा अध्ययन गर्दैै आएका नरबहादुर थापा कर्मचारीको तलब वृद्धि र महङ्गीबीच मनोवैज्ञानिक असरको साइनो मात्र रहेको बताउँछन् । उनका अनुसार विगतमा तलब बढ्दा मूल्य वृद्धि गर्नैपर्ने मनोवैज्ञानिक असर पर्ने गरेको थियो ।थापा भन्छन्, ‘कर्मचारीको तलब बढ्नु भनेको सारा नेपालीको तलब बढ्नु हो भन्ने अर्थमा बजारले लिन्थ्यो र मूल्यमा चाप पर्ने विगतको हाम्रो इतिहास हो तर यो वर्ष के हुन्छ हेर्न बाँकी छ ।’ थापा अहिले राष्ट्र बैङ्कबाट अवकास लिइसकेका छन् ।
कर्मचारीको हातमा अथवा जनताको हातमा पैसा हुँदा माग बढ्छ र तरकारी, फलफूलजस्ता उपभोग्य सामाग्रीको मूल्य बढ्न जान्छ । समष्टिगत माग अनुसार वस्तु तथा सेवा प्रवाह हुने हो । सरकारी कर्मचारीको तलब साउनमा बढ्छ । त्यसले वस्तु तथा सेवाको मूल्यमा असर पर्छ । यता, पूर्व गर्भनर दीपेन्द्र बहादुर क्षेत्री पनि तलब वृद्धिसँगै बढ्ने महङ्गी मनोवैज्ञानिक असर मात्र भएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘कर्मचारीको तलब साउनदेखि बढ्ने र त्यो तलब साउनको अन्तिममा गएर मात्र पाउने भएपनि महङ्गी बजेट भाषण नजिकिँदै गर्दा बढ्न शुरु गरिहाल्छ । यो सब व्यापारीको कालो बजारी हो ।’
यस्तै, अर्थशास्त्री प्रा.डा डिल्लीराज खनाल तलब वृद्धिले तरलता बढेर मूल्यमा चाप पर्ने कारण महङ्गी बढ्ने र यसरी महङ्गी बढ्दा कर्मचारीको लागि मात्र होइन सबैको लागि महङ्गी बढ्ने बताउँछन् । आपूर्ति व्यवस्था र नियमनलाई कडाइ गरेर मूल्य वृद्धि गर्न नदिन सरकारले पहल चाल्न सक्ने उनको तर्क छ । उनी भन्छन्, ‘व्यापारीहरुले कर्मचारीको तलब बढेको छ भनेर पनि महङ्गी बढाउने पहिलेदेखिको संस्कार छ । माग र आपूर्तिमा सन्तुलन नहुँदा मूल्य बढ्नुपर्ने हो तर यहाँ त बजेट आउनु अगावै मूल्य बढ्न थाल्छ ।’
सरकार कडा भयो भने महङ्गी बढ्दैन
बजेटसँगै बढ्ने महङ्गीमा सरकारको नियमन कडा भयो भने नियन्त्रण हुन सक्ने विज्ञहरु औँल्याउछन् । सरकारले नियमन गर्यो र कडा रुपमा प्रस्तुत भयो भने मूल्य वृद्धि नियन्त्रण गर्न असम्भव छैन । दीपेन्द्र बहादुर क्षेत्री महङ्गी नियन्त्रणमा राख्न कडा रुपमा सरकार प्रस्तुत हुनुपर्ने तर्क गर्छन् । यता प्रा.डा डिल्ली राज खनाल पनि सरकारी सक्रित्र अनुगमनबाट यस्ता खालका महङ्गी हटाउन सकिने बताउँछन् ।
तलब वृद्धिसँगै बढ्ने महङ्गीका विषयमा के भन्छ अर्थशास्त्र ?
ज्याला वृद्धि हुँदा मुद्रास्फिर्ती हुने व्याख्या अर्थशास्त्रले पनि गर्छ । मुद्रास्फिर्ती हुने कारणको व्याख्या गर्ने एक अर्थशास्त्रीय व्याख्या अनुसार सेवा र सामान उत्पादन गर्ने ‘फर्म’(उत्पादनकर्ता)ले आफ्ना श्रमिकको ज्याला वृद्धि भएपछि बढ्ने खर्चको क्षतिपुर्ति गर्नको लागि आफ्ना उत्पादनको मुल्य वृद्धि गराउँछ । यसले गर्दा मुद्रास्फिर्ती हुन्छ । तर नेपालका सरकारी कार्यलयले दिने सेवा र उत्पादनको मुल्य ज्याला(तलब) वृद्धिसँगै वृद्धि नहुने हुँदा यो व्याख्या नेपालको सन्दर्भमा लागु नहुने देखिन्छ ।
अर्थशास्त्रको एक चर्चित सिद्धान्त ‘मुद्राको परिमाणात्मक सिद्धान्त(क्वान्टीटेटिभ थ्योरी अफ मनी)’ले क्रय विक्रयको दर वृद्धि हुदाँ त्यसले मुद्रास्फिर्ती बढाउने बताउँछ । यस सिद्धान्त अनुसार ठूलो संख्याको जनसंख्याको आयमा हुने वृद्धिले ती जनसंख्याको क्रय क्षमता वृद्धि हुन्छ । त्यसले खरिद(माग)मा एक्कासी वृद्धि हुने हुन्छ । यसले गर्दा व्यापारी मागपूर्तितर्फ उत्प्रेरित हुन्छ र फलस्वरुप सामानको मुल्य वृद्धि हुन्छ ।
सम्बन्धित खबर
सीके राउतसँग सम्बन्धविच्छेद अस्वीकार गर्दै श्रीमतीले गरिन् राउतको मानसिक स्वास्थ्य जाँचको माग
देशभर १४ हजार ९७५ जनामा डेंगु सङ्क्रमण, आधा बढी गण्डकीमै
नेपालबाट बङ्गलादेशमा ४० मेगावाट विद्युत निर्यात गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर
झ्याप्ले खोलामा पुरिएर मृत्यु हुने ३५ जना सबैको सनाखत, गण्डकीका १३ जना (सूचीसहित)
परिवारका सदस्यसहित भुटान पुगे पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाह
बाढीपहिरो अपडेट : अहिलेसम्म २३३ जनाको मृत्यु, २२ बेपत्ता
यो पनि पढौँ
पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पतालबाट डिस्चार्ज गरिएको भोलिपल्टै विजयपुर खोलामा शिशु मृत फेला
‘हनी ट्रयाप’मा पारेर ज्यान लिने मनिषा, बागलुङका प्रतिक गौतमसहित ५ जना पक्राउ
धादिङको झ्याप्लेखोला पहिरोमा बससँगै पुरिएका १४ शव निकालिए
पोखरा विमानस्थल विहीबारदेखि बिहान साढे ४ बजेदेखि नै सञ्चालन